Là một quận trung tâm của Hà Nội, lịch sử quận Hoàn Kiếm gắn liến với lịch sử nghìn năm xây dựng và gìn giữ Thăng Long - Hà Nội

Thời Tiền Lý, năm 545 Lý Nam Đế đã đóng quân, dựng bè gỗ trên sông Tô Lịch (đoạn mà thời bấy giờ chưa bị lấp) chống lại nhà Lương.

Từ thời Lý - Trần trở đi, đây là đất thuộc huyện Thọ Xương và là một trung tâm buôn bán trọng điểm của kinh thành Thăng Long.

Trong thời Pháp thuộc, diện tích quận Hoàn Kiếm ngày nay chiếm phần lớn thành phố Hà Nội cũ thuộc Pháp. Những con phố quy hoạch đồng đều, vuông vức là thành quả của người Pháp trong công cuộc cải tạo nơi đây từ một vùng nông thôn thành khu phố cho người châu Âu và giới thượng lưu bản xứ. Hầu hết các phố thuộc Hoàn Kiếm ngày nay đều đã từng mang tên tiếng Pháp.

Thời kỳ 1954 - 1961, khu vực này gồm toàn bộ khu phố Hoàn Kiếm, khu phố Đồng Xuân và một phần khu phố Hàng Cỏ với khu phố Hai Bà. Từ năm 1961 - 1981, các khu phố Hoàn Kiếm cũ, khu phố Đồng Xuân cũ, các khối 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 15, 16, 17 của khu phố Hàng Cỏ cũ và các khối 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41 của phu khố Hai Bà cũ hợp nhất thành khu phố Hoàn Kiếm.[4]

Tháng 6/1981, khu phố Hoàn Kiếm được đổi thành quận Hoàn Kiếm, gồm 18 phường: Chương Dương, Cửa Đông, Cửa Nam, Đồng Xuân, Hàng Bạc, Hàng Bài, Hàng Bồ, Hàng Bông, Hàng Buồm, Hàng Đào, Hàng Gai, Hàng Mã, Hàng Trống, Lý Thái Tổ, Phan Chu Trinh, Phúc Tân, Trần Hưng Đạo, Tràng Tiền và giữ ổn định cho đến nay.[5]